Το κείμενο που ακολουθεί είναι τμήμα από το ένθετο του περιοδικού η Κεφαλονίτικη Πρόοδος , τεύχος 21 του 2017, και αναρτάται λόγω των ημερών.
(…)Τα άμφια τότε και σήμερα, Τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας
Οι κληρικοί του νησιού πρόσεχαν το ντύσιμο και με καλαισθησία ταίριαζαν τα άμφιά τους. Η φορεσιά τους ήταν: καφετί ή γκρίζο αντερί, σκούρο μαύρο ξώρασο από ποιότητα αλπακά, ζώνη από βελού(δ)το, στιχάρι με ωραία ρεκάμα/κεντήματα και περίτεχνα μέρλα/νταντέλες στον ποδόγυρο. Ας γράψουμε δυο γραμμές, να υπενθυμίσουμε κάποια πράγματα και να δώσουμε το έναυσμα για την επαναφορά τους.
Ο κλήρος τη Μεγάλη Εβδομάδα φορούσε άμφια μαύρου χρώματος ή σπανιότερα μαβιά και κανένα άλλο χρώμα. Ελπίζουμε σύντομα να τα ξαναϊδούμε και πάλι τσι εκκλησιές μας και να λείψουν τα λευκόχρυσα που τα τελευταία χρόνια βλέπουμε. Του Βαγιώνε δλδ την Κυριακή των Βαίων ο προκουρατόρος μαζί με τσου αποδέλοιπους γαστάλδους/επιτρόπους φρόντιζαν η εκκλησιά τους να είναι στολισμένη με πάλμες/βαγιοφόρες και βέβαια να έχει τα βάγια και για τσου πιστούς. Έτσι, την ημέρα αυτή έστερναν την βαγιοφόρα στις νομπιλόζες/ευγενείς φαμίλιες με την άρμα/οικόσημο τους στην μέση αλλά τσου τσιταντίνους και στα καπιτανόσπιτα με ντοράτα/χρυσωμένα είτε την μάρκα τους είτε ένα σταυρό, μέσα σε αργυρή βαντιέρα. Στους νιόνυμφους έπίσης έστελναν την βαγιοφόρα που μπορούσε να έχει και διάφορα σχήματα και με ένα νεγρόνι/μεγάλο βαθύχρωμο γαρούφαλο που αποκάρωνε στο κέντρο. Τη Μεγάλη Πέμπτη τσι εκκλησιές οι παπάδες με τσου γαστάλδους/επιτρόπους στόλιζαν τσου πολυελαίους και τα καντήλια με μαύρα τούλια, στα χέρια των αγγέλων τοποθετούσαν μαβιές πλατιές κορδέλες, στις άσπρες λαμπάδες και στα τόρτσα έβαζαν στρογγυλές κονκάρδες με μακριές ασπρόμαυρες κορδέλες, η παντιέρα ήταν κρεμασμένη μετζάστρα/μεσίστια στην τζελουδιά/ξύλινο δικτυωτό στο γυναιτίκι. Επίσης από το μεσημέρι της Μ. Πέμπτης χήρευαν οι καμπάνες έως το πρωί του Μ. Σάββατου που σήμαιναν με την γκλόρια ή πρώτη Ανάσταση. Ευελπιστούμε ότι ο νέος Μητροπολίτης Κεφαλληνίας Δημήτριος από το 2017 θα επαναφέρει το έθιμο αυτό που είχε ιδιαίτερη βαρύτητα στο θρησκευτικό πένθος που αισθανόταν το ποίμνιο. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γινότανε το πρετσεσιό/λιτανεία του (Ε)σταυρωμένου γύρω από τον ναό μέσα στην κούρτη/αυλή ή την σκοντράδα/συνοικία που βρισκότανε ο ναός. Στην συνέχεια γινότουνε από τον ιερέα η Ευλογία του Σύμπαντος Κόσμου αρχίζοντας από το σημείο της Ανατολής. Ο Επιτάφιος τη Μεγάλη Παρασκευή στολιζόταν αποκλειστικά από τα φιόρα που υπήρχανε στους κήπους των σπιτιών και συνήθως τοποθετείτο ένας εξαίσιας τέχνης αμφιπρόσωπος ζωγραφισμένος αμνός πολλές φορές να τον βαστούν άγγελοι.. Άρα οι υπερβολές και πομποφανίες που βλέπουμε με εξωτικούς άνθινους στολισμούς, με φωτάκια από λεντάκια κ.α πρέπει να εκλείψουν. Επίσης η περιφορά του Ε(ι)πιτάφιου γινότουνε το χάραμα του Μεγάλου Σαββάτου. Είναι ξένη προς τα επτανησιακά έθιμα η συνήθεια να γίνεται η περιφορά του επιτάφιου το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής. Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί στην γκλόρια ή πρώτη Aνάσταση, οι καμπάνες σήμαιναν χαρμόσυνα και για τον αστικής αντίληψης κάτοικο των πόλεων ή των χωριών της Κεφαλονιάς έπαυε η νηστεία.
Στις εκκλησιές επικρατούσε το έθιμο του σπασίματος τ’ αγγειού ή του μπότη. Ολοχρονίς οι νοικοκυράδες μάζευαν γι’ αυτήν την ημέρα τα ραϊσμένα ή παλιά πήλινα αγγειά, όπως παδέλες, πιάτα, μπότηδες και λαήνες και είτε μέσα στην εκκλησιά ανεβαίνοντας στο γυναιτίκι ή έξω στην κούρτη ή από τα παρεθύρια των σπιτιώνε τους, τα έριχταν και τα έσπαγαν πιστεύοντας ότι διώχτουν τη γροσουζιά και το κακό. Γι’ αυτό και δεν διαβαίνανε απάνουθέ τους παρί πέρναγαν απ’ το πλάι. Εσχάτως το έθιμο αυτό αναβιώνει και πάλι.
Η Ανάσταση
Στην Κεφαλονιά-όπως και στα αποδέλοιπα Επτάνησα - η Ανάσταση ποτέ δεν γινόταν αποβραδύς! Είναι συνήθεια επίσης ξένη προς την ιστορική παράδοση του νησιού η Ανάσταση να γίνεται το βράδυ στις 12 και καθιερώθηκε με την ίδια αντίληψη που καταργήθηκε το μπαρδακί/μπαλτακίν ή οι παράκλησες των ορθοδόξων ιερέων στην Παναγία την Πρεβεζιάνα στην Καθολική εκκλησία του S. Niccolo dei Zoccolanti στο Αργοστόλι. Η Ανάσταση στην Κεφαλονιά, όπως και στα αποδέλοιπα αδελφά νησιά, γινόταν το χάραμα τση Κυριακής. Θυμάμαι στα μικράτα μου τον παπά στο χωριό να σημαίνει το χάραμα και μέσα στην ανατολή του ήλιου, το κελάηδισμα των πουλιών, τσι μυρωδιές των φιόρων, να γίνεται η Ανάσταση.
(…) Γράψαμε αποσπασματικά κάποιες αναφορές στην μεγάλη εκκλησιαστική παράδοση του νησιού μας με την ελπίδα ότι στη νέα εποχή που ανέτειλε για την τοπική Εκκλησία θα ξεκινήσει αργά αλλά σταθερά η επιστροφή στο ύφος και στην ουσία της επτανησιακής ταυτότητάς μας. Οι ντόπιοι Δεσποτάδες, όπως ο Σπυρίδων Κοντομίχαλος (1842-1873) , ο Σπυρίδων Κομποθέκρας (1874-1877), ο Γερμανός Καλλιγάς (1884-1889), ο Γεράσιμος Δόριζας (1893-1901), ο Ιερόθεος Βουής (1951-1965), γνώριζαν την τοπική νοοτροπία και την επτανησιακή κοινωνική και εκκλησιαστική ιστορία, σεβάστηκαν τις τοπικές συνήθειες και παραδόσεις και άφησαν καλή ανάμνηση στον κόσμο. Για τη συμπλήρωση της μικρής ιστορίας να αναφερθεί ότι ο γράφων είχε μακρές συζητήσεις με τον μακαριστό Μητροπολίτη Γεράσιμο Φωκά για τα παραπάνω θέματα, ο οποίος συναινούσε. Είχε σκοπό σιγά-σιγά να επαναφέρει την παράδοση. Ευελπιστούμε ότι και ο νέος Μητροπολίτης Δημήτριος θα ιδεί με την ίδια αντίληψη το θέμα. (…).
Σημ.: Θερμές ευχαριστίες στην κυρία Ευτυχία Χαρτουλιάρη που έδωσε την άδεια να αναρτηθούν οι φωτογραφίες από εκκλησίες της Κεφαλονιάς.
Τάκης Τόκκας
