ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ

«Ο Ζαχαριάδης ήταν ένας καχύποπτος δικτάτορας»

Ο γιος του Μπελογιάννη και της Ελλης Παππά μιλάει για τον πατέρα που δεν γνώρισε και τις δολοπλοκίες στο μετεμφυλιακό ΚΚΕ

Της ΜΙΚΕΛΑΣ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 2010

«Πρέπει να ζήσεις. Για το παιδί, για την εκδίκηση», ήταν τα τελευταία λόγια του Νίκου Μπελογιάννη προς την αγαπημένη του Ελλη Παππά στις φυλακές Καλλιθέας. Μισόν αιώνα και κάτι από εκείνη τη νύχτα του 1952, βγήκε στο φως η πολιτική της διαθήκη όπου μοιράζει ευθύνες και ενοχές σε συντρόφους και αντιπάλους. Ο 59χρονος γιος του ζευγαριού, Νίκος Μπελογιάννης κι αυτός, ανοίγει την καρδιά του στα «ΝΕΑ».

O Νίκος Μπελογιάννης δεν «φοράει» το όνομά του ούτε σαν διαβατήριο να του ανοίγει πόρτες, ούτε σαν παράσημο αφού άλλος είναι ο ήρωας, ούτε σαν ουλή να θυμίζει τα τραύματά του, ούτε σαν δάφνινο στεφάνι για να αντλεί (δανεική) αίγλη. Ο Νίκος Μπελογιάννης, γιος του «Ανθρώπου με το Γαρίφαλο» και της μαχητικής δημοσιογράφου και συγγραφέως Ελλης Παππά, μεγαλωμένος από τη θεία του Διδώ Σωτηρίου, δεν είναι ετερόφωτος. Εργάστηκε για 23 χρόνια στην Αρχαιολογική Υπηρεσία ως χημικός μηχανικός ειδικευμένος στη συντήρηση αρχαιοτήτων και σήμερα αντιμετωπίζει τα καυτά χειρόγραφα των γονιών του ως «ανασκαφικά ευρήματα που θέλουν συγκόλληση, στερέωση, συντήρηση, μελέτη, χρονολόγηση, ανάδειξη και δημοσίευση». Δεν λειτουργεί ως ιδιοκτήτης και κλειδοκράτορας όπως τόσοι άλλοι κληρονόμοι γραπτών θησαυρών. Γι΄ αυτό και τώρα που εκδόθηκαν οι «Μαρτυρίες μιας διαδρομής» της μητέρας του με την προφανή πολιτική σημασία, άφησε έναν ιστορικό, τον Τάσο Σακελλαρόπουλο, να τις παρουσιάσει και να τις αναλύσει. Το ίδιο έκανε και με το βιβλίο του πατέρα του, «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα», όπου η εισαγωγή είναι του Γιάννη Αντωνίου. «Δεν θέλω να μιλάω ως ειδικός για εποχές που δεν έζησα», εξηγεί στα «ΝΕΑ». Ο λόγος του είναι καταιγιστικός και η γλώσσα του συχνά ειρωνική και δηκτική. Σε κοιτάζει στα μάτια, δεν τσιγγουνεύεται το χαμόγελο, αλλά και δεν χαρίζεται σε κανέναν. Και είναι αντισταλινικός μέχρι το κόκαλο.

Από την πολιτική διαθήκη της Ελλης Παππά προκύπτουν ευθύνες του
Νίκου Ζαχαριάδη για την εκτέλεση Μπελογιάννη. Πώς το σχολιάζετε;

Η εκτέλεση (30/3/1952) ήταν προαποφασισμένη από τον αμερικανό πράκτορα- συγγνώμη, τον πρέσβη - Πιουριφόι και την ύαινα της οδού Ηρώδου Αττικού, τη Φρειδερίκη. Βασική αρχή του Ψυχρού Πολέμου ήταν να περάσουν νόμοι περί κατασκοπείας για να ξεφορτωθούν οι κυβερνήσεις τους ανεπιθύμητους. Τους αληθινούς κατασκόπους τους ανταλλάσσανε. Το ίδιο έκανε και ο Στάλιν. Γι΄ αυτό και ο Μπελογιάννης που είχε συλληφθεί τον Δεκέμβριο του 1950 και δικάστηκε με βάση τον Νόμο 509 περί καταστολής των κομμουνιστικών δραστηριοτήτων, οδηγήθηκε σε δεύτερη δίκη με αυτή τη βαρύτερη κατηγορία. Στο μεταξύ είχαν εντοπιστεί οι ασύρματοι και πήγε για εκτέλεση. Στέλνει τότε ο Νίκος Πλουμπίδης το γράμμα με το οποίο αναλαμβάνει όλη την ευθύνη για την καθοδήγηση του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ και ενώ όλοι περίμεναν ότι θα γινόταν αναψηλάφηση της δίκης, βγαίνει ο Ζαχαριάδης και καταγγέλλει τον Πλουμπίδη για χαφιέ και ψεύτη. Αυτό ήταν το πράσινο φως προς το παλάτι και τους Αμερικανούς. Σαν να έλεγε, «φάτε τους!».

Πιστεύετε ότι ο Ζαχαριάδης φοβόταν τον Μπελογιάννη ως ανταγωνιστή του για την ηγεσία;

Τον έβλεπε ως εσωκομματικό αντίπαλο και ήθελε, ως τριτοκοσμικός δικτάτορας, να τον ξεφορτωθεί. Ετσι έφαγε τον Καραγιώργη στη Ρουμανία. Ηταν πολύ καχύποπτος. Ετρωγε πιο πολύ χρόνο επινοώντας τρόπους για να εξουδετερώσει τους δικούς του, παρά για να ωφελήσει το κίνημα και τη χώρα. Την είχε στήσει και στον Πλουμπίδη. Υπάρχει μάλιστα κομματική απόφαση του 1957, που καταδικάζει τον Ζαχαριάδη για το ότι έβγαλε πλαστή την επιστολή Πλουμπίδη. Η Ελλη το έχει γράψει, άλλωστε, ότι εκείνη την ώρα της γενικής κατάρρευσης ο Ζαχαριάδης ήθελε έναν ήρωα και έναν χαφιέ. Ε! στο τέλος, τον μάσησε ένας μηχανισμός όπως εκείνος που και αυτός είχε στήσει...

Ο Νίκος Ζαχαριάδης πάντως θα είναι το «χιτ» του φετινού χειμώνα με το μυθιστόρημα του Μισέλ Φάις, όπου πρωταγωνιστεί ως αθέατος ήρωας,και με την αναμενόμενη έκδοση του β΄ τόμου του «Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ»...

Μα ο Περισσός εφαρμόζει την πολιτική που θα εφάρμοζε ο Ζαχαριάδης! Πρόκειται λοιπόν για τυπική διαδικασία πια, άπαξ και αποκατέστησε τον Στάλιν, να αποκαταστήσει και το κακέκτυπό του. Οσο για τη λογοτεχνία, εγώ πάντως δεν μπορώ να τον δω ως τραγικό ήρωα, τον Ζαχαριάδη... Και είναι λάθος να θεωρούμε ότι εκείνη η εποχή τέτοιους ηγέτες ζητούσε. Οχι. Δεν ζητούσε τυχοδιώκτες. Ο Ζαχαριάδης προσπάθησε να φέρει ακόμα και τον ίδιο τον Στάλιν μπροστά σε τετελεσμένα ξεκινώντας τον Εμφύλιο. Ενώ από τη στιγμή που έγινε η Γιάλτα και ο Στάλιν δεν αντέδρασε, ήταν ολοφάνερο ότι δεν υπήρχε περίπτωση να του δοθεί η παραμικρή βοήθεια. Αυτό που έκανε, λοιπόν, ήταν πέρα και από εγκληματικό λάθος.

Με αφορμή πάντως την επικείμενη δημοσίευση του αρχείου της Ελλης Παππά, ο Περισσός έχει ανοίξει μέτωπο προχωρώντας σε δημοσιεύσεις που φαίνονται να αντικρούουν τις θέσεις της...

Ο Περισσός έχει λυσσάξει να προκαταλάβει την Ιστορία και ανοίγει φακέλους από την εποχή που πολλοί στο κόμμα χαφιεδολογούσαν. Οταν κάποιος δημοσιεύει όλα τα αρχεία του, αυτό συμβάλλει στην επιστημονική έρευνα της σύγχρονης Ιστορίας. Ενώ όταν από τους φακέλους που διατηρεί κλειστούς διαλέγει επιλεκτικά κάποια έγγραφα, το κάνει απλώς για να σπιλώσει διάφορα ονόματα. Εφαρμόζει δηλαδή τις μεθόδους κάθε Ασφάλειας, της ΚΥΠ, της CΙΑ, της Στάζι, της Κα Γκε Μπε...

Είστε έτοιμος να αντέξετε αυτά που πιθανόν θα πει το ΚΚΕ για τη μητέρα σας;

Είμαστε υποχρεωμένοι άραγε να πιστέψουμε τον μηχανισμό που βασίστηκε στο μεγαλύτερο ψέμα του 20ού αιώνα; Τον Υπαρκτό, δηλαδή, που όταν τελικά έσκασε σαν τεράστια φούσκα το 1989, αποδείχθηκε ότι μόνο με σοσιαλισμό δεν είχε σχέση και ότι επρόκειτο για καθεστώτα που τα πιο πολλά κανείς δεν θέλει να θυμάται...

«Μη παρωπιδοφόρος Αριστερός»
Οργανωθήκατε στον Ρήγα Φεραίο, εκλεγήκατε στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ εσ. το 1978, απενεργοποιηθήκατε από το κόμμα το 1984, δεν πιστέψατε στον Ενιαίο Συνασπισμόούτε είδατε με καλό μάτι τον ΣΥΡΙΖΑ ή τη Δημοκρατική Αριστερά.Ορίζετε,παρ΄ όλα αυτά,τον εαυτό σας ως αριστερό;

Λέω πάντα ότι ανήκω στη μη παρωπιδοφόρο Αριστερά. Πρέπει όμως να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει να είσαι αριστερός το 2010. Δεν μπορούμε συνεχώς να

Ο Περισσός είναι το Jurassic Ρark: το μόνο μέρος όπου επιβιώνουν οι δεινόσαυροι

Το ΚΚΕεφαρμόζει τις μεθόδους κάθε ασφάλειας, της CΙΑ, της Στάζι, της Κα Γκε Μπε

ανακυκλωνόμαστε με τους διάφορους Αλαβάνους που αποτυγχάνουν οικτρά ή τους Κουβέληδες και άλλους που έχουν ξεπηδήσει μέσα από τα σπλάγχνα σταλινικών σχηματισμών.

Τι μπορεί να κάνει ένας αριστερός σήμερα;

Τι άλλο από το να αντισταθεί σε διάφορα πράγματα, αλλά φυσικά όχι κλείνοντας την Πανεπιστημίου. Επί 25 χρόνια έπεφτε το αεροπλάνο και εμείς χαζεύαμε τη θέα, ακόμα και όταν γενικεύτηκαν η διαφθορά και το φαγοπότι. Τώρα που έπεσε, όλη η Ελλάδα ψάχνει να δει πού βρίσκεται, γιατί σε τούτη τη χώρα υπάρχει αδυναμία εντοπισμού ακόμα και του στόχου. Μόνο για τον Περισσό είναι όλα πανεύκολα: αποδεικνύει πάντα το ζητούμενο διά του ζητουμένου και βρίσκει τη λύση. Δεν είναι παρά ένας μηχανισμός που για τα μάτια ξορκίζει τον καπιταλισμό. Ο Περισσός δεν έχει καμία σχέση με την υπόλοιπη Αριστερά. Είναι κόσμοι τελείως ξένοι μεταξύ τους. Ο Περισσός είναι το Jurassic Ρark: το μόνο μέρος όπου επιβιώνουν οι δεινόσαυροι.

«Μεγάλωσα με τη Διδώ και τα γράμματα της Ελλης από τη φυλακή »

Βγήκατε από τη φυλακή όταν ήσασταν τριών χρονών,ενώ η μητέρα σας έμεινε μέχρι τα Χριστούγεννα του 1963, δηλαδή μέχρι τα δώδεκά σας. Πώς διαμορφωθήκατε πνευματικά και πολιτικά;

Διαμορφώθηκα κυρίως από τη Διδώ και όλους τους διανοούμενους που μπαινόβγαιναν στο σπίτι της. Μου έκαναν εντύπωση λ.χ. ο Βάρναλης, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Τάσος Βουρνάς... Η Ελλη ζωγράφιζε στη φυλακή και μου έστελνε εκείνα τα παραμυθάκια με τον καλό μπαμπά λιοντάρι και το λιονταράκι (σ.σ.: «Γράμματα στο γιο μου 1955-1962») κι εγώ διάβαζα για το τεράστιο χταπόδι του Βερν και τον σκύλο των Μπάσκερβιλ με τη φωσφορίζουσα μουσούδα. Επειτα ο Βουρνάς μου μίλησε για την «Πάπισσα Ιωάννα» του Ροΐδη κ.ο.κ. Η Διδώ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να αποκτήσω εικονοκλαστικό πνεύμα και όχι εικονολατρικό. Διότι άκουγα μεν από τους πάντες διάφορα ηρωικά και πένθιμα, αλλά εκείνη μου μιλούσε για τη διαγραφή της από τον Ζαχαριάδη (το 1947, επειδή έγραψε ότι οι ΗΠΑ θα έπαιρναν τη σκυτάλη από τη Βρετανία στα ελληνικά πράγματα). Και μου έλεγε ότι «αν είναι να ασχοληθείς με την πολιτική θα πρέπει να κλείσεις τη μύτη σου». Το ήξερα από μικρός ότι η πολιτική, ακόμα και μέσα στην Αριστερά, βρωμάει.

Τι αισθανθήκατε όταν διαβάσατε τις «Μαρτυρίες...» της μητέρας σας, που τώρα βγήκαν στο φως;

Για μένα τα περισσότερα είναι γνωστά και δεν με εκπλήσσουν, τόσα πολλά που είχα ακούσει κοντά της και τόσα που είχαν δει τα μάτια μου. Οι ιστορικοί βέβαια θα βρουν πράγματα που δεν τα περίμεναν, κυρίως σχετικά με το κομματικό παρασκήνιο αλλά όχι τόσο για τον Νίκο Μπελογιάννη. Η ειρωνεία είναι ότι ξέρουμε λίγα για εκείνον, σχεδόν τίποτα για τη σχέση του λ.χ. με τον Αρη Βελουχιώτη. Και η Ελλη ήξερε μόνο όσα εκείνος της είχε πει στους έξι μήνες της γνωριμίας τους και έπειτα τα λίγα που έμαθε από τα ξαδέλφια του.

Ασχολείστε αυτόν τον καιρό με την αποκατάσταση ενός ανέκδοτου και ανολοκλήρωτου μυθιστορήματος της Διδώς Σωτηρίου. Σε ποιο βαθμό επιμεληθήκατε την πολιτική διαθήκη της Ελλης Παππά;

Με της Ελλης τα βιβλία δεν ασχολήθηκα ποτέ. Τα επεξεργαζόταν η ίδια μέχρι τέλους, προχωρούσε σε αυτοεκδόσεις ή (παλιά) τα έδινε σε εκδότες που της τα χαντάκωναν. Επειτα, το να διαβάσω λ.χ. το «Ο Πλάτωνας και η εποχή μας» ήταν κινέζικο μαρτύριο για μένα. Την πολιτική της κατάθεση δεν την είχα διαβάσει λοιπόν. Και δεν το διάβασα ούτε όταν αποφάσισε το 1995, στα 75 της, και την έδωσε με συμβολαιογραφικό έγγραφο στο Μουσείο Μπενάκη. Είχα τρεχάματα με τη συγχωρεμένη τη γυναίκα μου. Οταν μετά τον θάνατο της Ελλης τον περασμένο Οκτώβριο αποφασίστηκε η έκδοση, όλα τα ανέλαβε το Μπενάκη.

Γιατί κατά τη γνώμη σας δεν ήθελε να δημοσιεύσει την πολιτική της κατάθεση όσο ζούσε;

Το πιθανότερο είναι, επειδή αναφέρεται σε νωπές ιστορίες της περιόδου 1950-52 και κατονομάζει συγκεκριμένα πρόσωπα, δεν ήθελε να ξαναμπεί σε αντιπαραθέσεις. Μιλάει λ.χ. για «κακούς δαίμονες» και αναφέρει τον Αντώνη Μπριλλάκη, μιλάει για το μίσος του Βαβούδη και την προσπάθεια δυσφήμησης του Νίκου πριν από τη σύλληψή του κ.ο.κ.

Κουβαλάτε βαρύ όνομα και βαριά κληρονομιά.Πρέπει να δεχτήκατε ασφυκτικές πιέσεις να παίξετε διάφορους ρόλους αντάξιους των γονιών σας...

Με αυτό το όνομα, δεν μπορούσα παρά να είμαι εξαρχής προσαρμοσμένος σε μια κατάσταση. Ακριβώς όμως επειδή δεν είχα όρεξη να παίξω τους ρόλους που λέτε, αποφάσισα από πολύ νωρίς να μην ακολουθήσω Θεωρητική Κατεύθυνση, άλλωστε μου άρεσε η Χημεία. Είχα καταλάβει ότι ο διανοούμενος είναι οχληρός για τις ηγεσίες των σταλινικών κομμάτων, διότι κάποια στιγμή θα διαφωνήσει. Ηξερα επίσης εξαρχής να κρατάω σε απόσταση ανθρώπους και μηχανισμούς που θεωρούσα βλαβερούς. Δεν εφάρμοσα το «μακριά κι αγαπημένοι», αλλά το «όξω και μακριά». Και φυσικά το θείο δώρο για μένα ήταν η διάσπαση. Θυμάμαι εκείνο το πρωινό. Η Διδώ ξυπνώντας έβαζε πάντα να ακούσει «Φωνή της Αλήθειας», τον σταθμό των πολιτικών προσφύγων, και έπειτα ΒΒC και Ντόιτσε Βέλε. Αλλά εκείνη την ημέρα, αντί για τη φωνή που ζητούσε την απελευθέρωση του συντρόφου Γρηγόρη Φαράκου, άκουσε να καταγγέλλεται ο Κολιγιάννης- ήταν το διάγγελμα της διάσπασης- και πήγε να βάλει τα κλάματα. Εγώ της είπα «επιτέλους» και προς αυτή την κατεύθυνση ακουγόταν και η Ελλη στην κάρτα που μας έστειλε από τα Γιούρα. Επειτα έγινε και η εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία οπότε φάνηκε σε όλους ότι υπήρχαν δυο γραμμές... Η διάσπαση λοιπόν του ΚΚΕ μπορεί να ήταν οδυνηρή για την Αριστερά, εμένα όμως μου επέτρεψε να είμαι αριστερός χωρίς να είμαι σταλινικός.