Μπερλινγκουέρ, ένας Ευρωπαίος κομμουνιστής

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ υπήρξε ανα?­φισβήτητα ο πλέον χαρισ?ατικός ηγέ­της που ανέδειξε το ευρωπαϊκό κο?­?ουνιστικό κίνη?α στη δεκαετία του 1970 και στις αρχές του 1980. Υπήρξε γόνος εύπο­ρης αριστοκρατικής οικογένειας - έφερε ?άλιστα και τον τίτλο του ?αρκησίου -, τα ?έλη της οποίας φη?ίζονταν για την καλλιέργειά τους αλλά και τις προοδευτικές αντιφασιστικές τους αντιλήψεις και δράσεις. Γεννήθηκε στο Σάσαρι της Σαρδηνίας στις 25 Μαΐου του 1922 και εγκολπώθηκε από τα γεννοφάσκια του τις οικογενειακές αρχές. Ο Μπερλινγκουέρ έγινε ?έλος του παράνο?ου τό­τε Ιταλικού Κο??ουνιστικού Κό??ατος για να ανα­δειχτεί σε σύντο?ο χρονικό διάστη?α γρα??ατέ­ας της οργάνωσης της κο??ουνιστικής νεολαίας της ιδιαίτερης πατρίδας του. Ήταν η εποχή που κορυφωνόταν ο Δεύτερος Παγκόσ?ιος Πόλε?ος. Το 1944, στη διάρκεια της κυβέρνησης του στρα­τάρχη Πιέτρο Μπαντόλιο, ο Μπερλινγκουέρ συνε­λήφθη επειδή συ??ετείχε σε ?ια διαδήλωση και φυλακίστηκε για τρεις ?ήνες, διάστη?α ικανό για να λάβει τις τελικές του αποφάσεις που θα σφράγιζαν το ?έλλον του: Να εγκαταλείψει τις νο?ικές του σπουδές και να αφοσιωθεί ολόψυχα στην πο­λιτική δράση στο πλευρό των κο??ουνιστών. Εκεί­νη τη χρονιά ο Μπερλινγκουέρ γνωρίστηκε ?ε τον γενικό γρα??ατέα του IKK Παλ?ίρο Τολιάτι. Ως ενεργό ?έλος του κό??ατος ανέβαινε στην ιεραρ­χία του, ?ια ανέλιξη που τον έφερε το 1948 να γί­νει ένα από τα ηγετικά στελέχη του κό??ατος.

Γενικός γραμματέας

Μέσα από τις τάξεις ενός ενεργού ευρωπαϊκού κο??ουνιστικού κό??ατος ο Μπερλινγκουέρ πέ­ρασε από όλες τις ηγετικές βαθ?ίδες του ΙΚΚ, εδραιώνοντας τη φή?η του και έξω από τα σύνο­ρα της Ιταλίας. Το 1968 εκλέγεται για πρώτη φο­ρά βουλευτής και έναν χρόνο αργότερα, όταν γε­νικός γρα??ατέας του κό??ατος ήταν ο Λουίτζι Λόνγκο, κατέλαβε τη θέση του βοηθού γενικού γρα??ατέα. Το 1969 στη διάσκεψη των κο??ουνι­στικών κο??άτων στη Μόσχα ο Μπερλιγκουέρ ήρ­θε σε αντιπαράθεση - πράγ?α αδιανόητο για τα κο??ουνιστικά κό??ατα - ?ε τη σοβιετική γρα??ή, που φυσικά εξέφραζε την «ορθή άποψη», ?ε συνέπεια η ιταλική αντιπροσωπεία να αρνηθεί να ψηφίσει το τελικό κεί?ενο της διάσκεψης. Στην ίδια διάσκεψη ο Μπερλινγκουέρ αρνήθηκε να συ?φωνήσει στη σοβιετική πρόταση που ζη­τούσε την καταδίκη των Κινέζων κο??ουνιστών, λόγω των γνωστών διαφορών. Επίσης διαφώνησε ανοιχτά και ?ε κατηγορη?ατικό τρόπο ?ε τον Σοβι­ετικό ηγέτη Λεονίντ Μπρέζνιεφ για την επέ?βαση των δυνά?εων του Συ?φώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Ωστόσο η ?εγάλη επιρ­ροή του στη δια?όρφωση της κο??ουνιστικής ευ­ρωπαϊκής Αριστεράς ξεκινά από το 1972, όταν ο Λόνγκο, λόγω αξεπέραστων προβλη?άτων υγείας, περιορίζεται στις δάφνες του τι?ής ένεκεν προέδρου του κό??ατος, του οποίου πλέον τις τύχες αναλα?βάνει ο Μπερλινγκουέρ ως εκλεγ?ένος γενικός γρα??ατέας.

Στα επό?ενα δώδεκα χρόνια ζωής που του απέ­?ειναν ο φωτισ?ένος αυτός ηγέτης της ευρωπαϊ­κής Αριστεράς κατάφερε να ?ετα?ορφώσει ριζικά το ΙΚΚ, πράγ?α που είχε τεράστιο αντίκτυπο στην κοινή γνώ?η της πατρίδας του, όπως ?άλιστα εκ­φράστηκε και εκλογικά. Το Ιταλικό Κο??ουνιστικό Κό??α υπό την ηγεσία του, απαλλαγ?ένη από την ολοκληρωτική σοβιετική πατρωνία, αναδείχτη­κε το ισχυρότερο και λαοφιλέστερο κο??ουνιστι­κό κό??α της Ευρώπης. Στις εθνικές εκλογές του 1972 κατάφερε να αποσπάσει το 27,2% των ψή­φων και στις επό?ενες του 1976 το 34,4%. Επίσης οι επιτυχίες του κό??ατος στις δη?οτικές εκλογές υπήρξαν πρωτόγνωρες και σαρωτικές. Έφτασε στο ση?είο το ΙΚΚ να ελέγχει περισσότερη από τη ?ισή χώρα, επιδεικνύοντας εξαίρετες διοικητικές ικανότητες.

Ιστορικός συμβιβασμός

Την παγκόσ?ια φή?η που απέκτησε τόσο ο Μπερ­λίνγκουερ όσο και το ΙΚΚ την οφείλουν στην πρωτοφανή για τα κομμουνιστικά χρονικά άποψη, η οποία ανέτρεπε ριζικά τη δογματική - θεοκρατι­κή μαρξιστική - λενινιστική αντίληψη, υιοθετώ­ντας την άποψη της διεξαγωγής της πάλης μέσα από δημοκρατικές, συναινετικές και συνεργατι­κές διαδικασίες. Αυτό με απλά λόγια σήμαινε ότι το ΙΚΚ αποδεσμευόταν πλέον από τη στερεότυπη δογματική προσήλωση στη θεωρία που έθετε ως προϋπόθεση την κατάκτηση με επαναστατικά μέ­σα της εξουσίας προκειμένου να γίνουν οι κοινω­νικές αλλαγές.

Ο ιστορικός συμβιβασμός όπως επικράτησε πα­γκοσμίως υιοθετούσε τη διεξαγωγή της πολιτικής πάλης με δημοκρατικές και συναινετικές μεθό­δους, όπου περιλαμβάνονταν όχι μόνο η λειτουρ­γία του κόμματος στο πλαίσιο του κοινοβουλευτι­κού συστήματος με απόλυτο σεβασμό στους θε­σμούς του αλλά και η συνεργασία του με τα αστι­κά κόμματα.

Ο περίφημος ιστορικός συμβιβασμός του ΙΚΚ υπήρξε μια προσπάθεια αποφυγής της πόλωσης στην πολιτική. Έτσι επιχείρησε ένα άνοιγμα προς τα δεξιά μέσα από μια συνεργασία με τους χριστι­ανοδημοκράτες. Η συνεργασία αυτή θα βασιζό­ταν πάνω σε προγραμματικά συμφωνημένες πο­λιτικές, όπως η δημοσιονομική αυστηρότητα και τα δρακόντεια μέτρα ενάντια στην εξωκοινοβου­λευτική Άκρα Αριστερά. Επίσης είχε συμφωνηθεί να διασφαλιστούν οι μισθοί από τον πληθωρισμό, όπως επίσης θα επιχειρούνταν μια προσπάθεια μεταρρυθμίσεων στον διαβρωμένο κρατικό μηχα­νισμό του κράτους.

Η εκτέλεση του Άλντο Μόρο, που ήταν ο βασικός συνομιλητής εκ μέρους των χριστιανοδημοκρα­τών με τον Μπερλινγκουέρ, από τους «επαναστά­τες» των «Ερυθρών Ταξιαρχιών» ματαίωσε αυτό το ιστορικό εγχείρημα. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι μιλάμε για έναν ηγέτη που επί των ήμερων του οδήγησε το ΙΚΚ σε πρωτόγνωρες εκλογικές επι­τυχίες. Αυτή η χαρισματική ηγετική φυσιογνωμία της ευρωπαϊκής Αριστεράς απεβίωσε αιφνιδίως το 1984, στερώντας από τα αριστερό προοδευ­τικό κίνημα έναν φωτισμένο ηγέτη. Μετά τις σα­ρωτικές αλλαγές της δεκαετίας του 1990 με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και υπό το βάρος των συντριπτικών αλλαγών που επήλθαν, το ιστο­ρικό ΙΚΚ άλλαξε τίτλο και ονομάστηκε Δημοκρατι­κό Κόμμα της Αριστεράς. Ο Μπερλινγκουέρ πίστευε ότι στις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή η θέση αυτή απο­τελούσε μονόδρομο για την κατάληψη της εξου­σίας από το ΙΚΚ ή έστω για την αποφασιστική συμ­μετοχή του στον έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων σε κυβερνητικό επίπεδο. Η καινοφανής αυτή θε­ωρία σχετικά με τη μεθοδολογία που οφείλει να ακολουθήσει ένα κουμμουνιστικό κόμμα για την κατάληψη της εξουσίας ονομάστηκε «ιστορικός συμβιβασμός» και προκάλεσε, όπως ήταν φυ­σικό, τεράστιες αντιδράσεις στους κόλπους των δογματικών σοβιετόφιλων κομμουνιστικών κομ­μάτων.

Για τον Μπερλινγκουέρ, ωστόσο, αυτή η απόκλιση θεωρήθηκε επιβεβλημένη ιστορικά και προχώρη­σε δυναμικά στην αυτονόμηση του IKK από τη σο­βιετική δεσποτεία, αποφασισμένος να μην δέχε­ται το ΙΚΚ στο όνομα του διεθνισμού ξένες επεμ­βάσεις στα εσωτερικά του. H πρόταση του Μπερλινγκουέρ ήταν η εμβάθυνση στο ένα σκέλος της διττής κληρονομιάς του Τολιάτι, ο οποίος από τη μια έμενε πιστός στο σοβιετικό πρότυπο, από την άλλη όμως πρώτος έκανε λόγο για τον «ιταλικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό».

                                                                                                                                                        topontiki.gr

Η αυγή του ευρωκομμουνισμού

Τη θέληση του ΙΚΚ να εδραιωθεί σαν ένα αυτόνο­μο ευρωπαϊκό κομμουνιστικό κόμμα επιβεβαίω­σε ο Μπερλινγκουέρ το 1976 στη Μόσχα, μπρο­στά σε 5.000 αντιπροσώπους των κομμουνιστι­κών κομμάτων όλου του κόσμου. Ο Μπερλινγκουέρ μίλησε για ένα «πλουραλιστικό σύστημα» (στα ρωσικά μεταφράστηκε «πολυμορφικό») και ανα­φέρθηκε στην πρόθεση του IKK να οικοδομήσει «έναν σοσιαλισμό που είναι απαραίτητος και κα­τορθωτός μόνο στην Ιταλία». Όπως είναι φυσικό, η σοβιετική αντίδραση υπήρξε σφοδρή για την απόκλιση του ΙΚΚ από τον ορθό δρόμο, ωστόσο οι απόψεις του Ιταλού κομμουνιστή ηγέτη είχαν ήδη βρει τον δικό τους ανεξάρτητο δρόμο με τη μεγά­λη ανταπόκριση από κομμουνιστικά κόμματα που τα απασχολούσαν παρόμοιες αναζητήσεις. Απο­τέλεσμα αυτών των νέων ιδεολογικών ζυμώσεων υπήρξε το κίνημα που έγινε γνωστό ως «ευρωκομμουνισμός» και που υιοθετούσε την αποδέσμευ­ση από τη σοβιετική γραμμή και τη χάραξη εσωτερικής λειτουργίας των κομμάτων, δίχως εξωτε­ρικές επεμβάσεις, όπως και την προσαρμογή της πολιτικής κάθε κόμματος στις ιδιαίτερες συνθή­κες της κοινωνίας όπου αυτό δρούσε.

Ελληνικός επίκαιρος επίλογος

Οι συγκυρίες που περνούμε είναι ιστορικές, όπως και οι ευκαιρίες που χάνονται ή αξιοποιούνται. Προφανώς δεν απευθύνεται κανείς στη δογματι­κή ελληνική Αριστερά, όπως αυτή εκπροσωπείται από το μοναδικό εναπομείναν σταλινικό κόμμα στην υφήλιο. Ωστόσο, οι λεγόμενες δυνάμεις της ανανεωτικής Αριστεράς ας αναλογιστούν τις ευθύ­νες τους και ας πάψουν να πολιτεύονται με υπεκ­φυγές και διαμαρτυρίες. Ας ξεπεράσουν τους φό­βους και τις αναστολές που τους δημιουργούν οι ευθύνες της διακυβέρνησης και ας ενεργήσουν προς όφελος του λαού, που είναι και η βασική αποστολή τους. Τους δίνεται η ευκαιρία να συμμε­τέχουν στην εξουσία κι όχι να δημιουργήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να καταλάβουν την εξουσία. Τα αποτελέσματα της λαϊκής ψήφου να μην τα ερμηνεύουν μονομερώς. Ας ξεπεράσουν το σύνδρομο της διαμαρτυρίας, ας καταπολεμή­σουν τον φόβο της διακυβέρνησης και επιτέλους ας συμμετέχουν.