Ισως να μην υπάρχει κάτι που να μπορεί να γράψει κανείς το οποίο δεν έχει ήδη ειπωθεί για τον Νόαμ Τσόμσκι (Noam Chomsky, γενν. το 1928). Θεωρείται ο ιδρυτής της σύγχρονης γλωσσολογίας, είναι ομότιμος καθηγητής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (MIT) και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Αριζόνας.
Ο Τσόμσκι αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ένας από τους πιο σημαντικούς και πιο επιδραστικούς διανοούμενους εν ζωή. Η πολιτική δράση του είναι αλληλένδετη με το επιστημονικό του έργο, έχει γράψει πλήθος βιβλίων και άρθρων, ενώ δίνει διαλέξεις ασκώντας αιχμηρή κριτική στην εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, στην ολέθρια επιρροή των οικονομικών τους ελίτ στην εσωτερική πολιτική, ενώ δεν σταματά να στιγματίζει τη χειραγώγηση των ΜΜΕ.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Νόαμ Τσόμσκι κατατάσσεται στις δέκα κορυφαίες πηγές παραπομπών στην Ιστορία, ανάμεσα στον Μαρξ, στον Φρόιντ, στον Χέγκελ και στη Βίβλο. Η πλούσια πολιτική και κοινωνική του δράση είναι αδύνατον να συνοψιστεί, η συνεπής ασυμβίβαστη φωνή του, από τον πόλεμο του Βιετνάμ μέχρι τον βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας και από την Παλαιστίνη μέχρι το Ιράκ είναι έως σήμερα παρούσα, να μας υπενθυμίζει για άλλη μία φορά πως οι άνθρωποι δεν πρέπει να αποδεχθούν την παθητικότητα που υπαγορεύουν οι ισχυροί και πως, αν το κάνουν, η μοίρα τους θα είναι ζοφερή.
– Με αφορμή την πανδημία και την ανεπάρκεια ή και κατάρρευση των συστημάτων υγείας, έγινε σαφές πως η αντίληψη της κοινωνίας ως επιχειρηματικού μοντέλου έχει αποτύχει. Ο νεοφιλελευθερισμός και οι homo economicus ηγέτες, όπως ο Τραμπ, φάνηκε πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μία κοινωνική κρίση με όρους επιχειρηματικούς. Πόσο φανερό πιστεύετε πως είναι αυτό στην αμερικανική αλλά και στην παγκόσμια κοινή γνώμη; Μπορούμε να ελπίζουμε σε μια προοδευτική ριζοσπαστικοποίηση ως απάντηση;
– Η πανδημία συνιστά ένα παράδειγμα της τρομερής ζημιάς που προκάλεσε η νεοφιλελεύθερη περίοδος στη μεγάλη πλειονότητα των πολιτών. Ωστόσο, δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις σχετικά με την πίστη στις αγορές ή στον homo economicus. Βασική αρχή του νεοφιλελευθερισμού είναι η μεταφορά της λήψης των αποφάσεων από τις κυβερνήσεις, οι οποίες ώς ένα βαθμό επηρεάζονται από την κοινή γνώμη, σε ιδιωτικές τυραννίες, που δρουν ανεξέλεγκτα και οι οποίες, σύμφωνα με το νεοφιλελεύθερο δόγμα, εστιάζουν αποκλειστικά στον προσωπικό πλουτισμό.
Μόλις απέκτησαν μεγαλύτερη εξουσία την περίοδο του Ρέιγκαν, της Θάτσερ και των ομοίων τους, έσπευσαν να αναμορφώσουν τις αγορές προς όφελός τους. Και, φυσικά, όταν προκαλούν κρίσεις, προσφεύγουν σε μεγάλο βαθμό στις κρατικές ενισχύσεις και στις διασώσεις, όπως συμβαίνει για άλλη μία φορά σήμερα.
Ωστόσο, οι αυταπάτες σχετίζονται ώς ένα βαθμό με την πραγματικότητα. Η πανδημία απορρέει από τις έντονες αποτυχίες του καπιταλισμού, που οξύνονται από τον αντίκτυπο της βάρβαρης νεοφιλελεύθερης εκδοχής του. Το 2003, μετά τον περιορισμό της επιδημίας του SARS, οι επιστήμονες προειδοποίησαν για την πιθανότητα μιας επόμενης επιδημίας κορωνοϊού και σκιαγράφησαν πιθανούς τρόπους για την αντιμετώπισή της. Ομως η γνώση δεν αρκεί. Απαιτούνται δράσεις. Η προφανής επιλογή είναι οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες (Big Pharma) διογκωμένες από τα δώρα του δημόσιου τομέα, χάρη στους μηχανισμούς της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η λογική του καπιταλισμού, βέβαια, απαγορεύει κάτι τέτοιο: δεν είναι επικερδές να προετοιμάζεσαι για μελλοντικές καταστροφές. Απομένει λοιπόν η κυβέρνηση, η οποία έχει ουσιαστικά την ευθύνη για την ανάπτυξη περισσότερων εμβολίων και φαρμάκων. Ωστόσο, αυτό εμποδίζεται από το νεοφιλελεύθερο δόγμα: η κυβέρνηση είναι το πρόβλημα, όπως επαναλάμβανε μονότονα ο Ρέιγκαν. Οπότε δεν έγινε το παραμικρό.
Το επιχειρηματικό μοντέλο προξένησε ακόμη μεγαλύτερη ζημιά. Τα νοσοκομεία που λειτουργούν βάσει αυτού του μοντέλου, δεν επενδύουν πόρους στην ενίσχυση της δυναμικότητάς τους, π.χ. για να αποκτήσουν επιπλέον κλίνες. Σε φυσιολογικές συνθήκες δεν δημιουργείται ιδιαίτερο πρόβλημα, όμως σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης η καταστροφή επισπεύδεται.
Αυτή είναι η βασική αρχή. Σε γενικές γραμμές, είναι απολύτως ορθό να περιγράψουμε την πανδημία ως μια καπιταλιστική καταστροφή, που οξύνεται από τη νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα. Αραγε, γίνεται κατανοητό από την πλειονότητα των πολιτών; Μάλλον όχι. Η όποια αναφορά σε αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα δύσκολα καταλήγει στο ευρύ κοινό.
Βέβαια, γίνεται αντιληπτό ότι το σύστημα έχει καταρρεύσει, με αποτέλεσμα να προκαλούνται θυμός, δυσαρέσκεια, απαξίωση για τους θεσμούς και αυτό αποτελεί πρόσφορο έδαφος για ακροδεξιούς δημαγωγούς όπως ο Τραμπ. Ταυτόχρονα, μπορεί να οδηγήσει σε εποικοδομητικές προσπάθειες για τη θεραπεία των παθογενειών και τη δημιουργία ενός πιο ελεύθερου και δίκαιου κόσμου.
«Ρέκβιεμ για το αμερικανικό όνειρο», το τελευταίο, πολιτικό, έργο του Νόαμ Τσόμσκι που κυκλοφόρησε στα ελληνικά.
Οι ευκαιρίες υπάρχουν. Μία πολλά υποσχόμενη ευκαιρία είναι η νεοσυσταθείσα οργάνωση Progressive International (Προοδευτική Διεθνής), που ξεκίνησε από το κίνημα του Μπέρνι Σάντερς στις ΗΠΑ σε συνεργασία με τον Γιάνη Βαρουφάκη και το DiEM 25 στην Ευρώπη και προσελκύει σημαντικούς παράγοντες του παγκόσμιου Νότου. Πάντως, όπως ακριβώς πρέπει να χρησιμοποιείς τη γνώση, οφείλεις αντίστοιχα να εκμεταλλεύεσαι τις ευκαιρίες.
– Στην Ουγγαρία, ο Ορμπαν έχει αναστείλει όλες τις δημοκρατικές διαδικασίες και κυβερνά με διατάγματα. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιδρά για άλλη μία φορά με αμηχανία, παρόλο που η κοινοβουλευτική δημοκρατία και το κράτος δικαίου αποτελούν προϋποθέσεις για να είναι μια χώρα μέλος της Ενωσης. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το μέλλον της δημοκρατίας στην Ευρώπη; Ή ακόμη και για το μέλλον της ίδιας της Ενωσης, καθώς είναι πια φανερό πως, ενώ μπορεί να επιβάλει πολιτικές λιτότητας, δεν μπορεί να υπερασπίσει τους δημοκρατικούς θεσμούς;
– Το μέλλον της Ε.Ε. κινδυνεύει πολύ, από πολλές απόψεις. Η Ε.Ε. διέπεται από την αρχή της υπονόμευσης της δημοκρατίας, καθώς η λήψη βασικών αποφάσεων έχει μεταφερθεί στη μη εκλεγμένη τρόικα. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ευρύτερο, όπως αποκαλύπτει η πανδημία. Η Γερμανία αποτελεί την οικονομική υπερδύναμη της Ευρώπης και κατάφερε να διαχειριστεί την πανδημία αρκετά καλά, με χαμηλό ποσοστό θανάτων. Λίγο νοτιότερα βρίσκεται η βόρεια Ιταλία, με σοβαρότατα προβλήματα. Εστειλε η Γερμανία γιατρούς και άλλη ιατρική βοήθεια;
Ευτυχώς, η Ιταλία στράφηκε αλλού για βοήθεια: στην Κούβα, η οποία για άλλη μία φορά αποτέλεσε παράδειγμα διεθνισμού. Από αυτό προκύπτουν μαθήματα, αλλά δεν θα επεκταθώ.
– Οι διώξεις του Ασάντζ, της Μάνινγκ, του Σνόουντεν, ανθρώπων που θεωρούνται άκρως επικίνδυνοι επειδή αγωνίζονται για τη διάδοση της αλήθειας και της δικαιοσύνης, συνιστούν κάποια προειδοποίηση για την ανθρωπότητα; Είναι τα καναρίνια στο ορυχείο ή μήπως όλα έχουν δρομολογηθεί και βρισκόμαστε στον κόσμο του Χάξλεϊ, όπου «το μέλλον είναι η προβολή του παρόντος»;
– Η απάντηση εξαρτάται από ανθρώπους όπως εσείς και εγώ. Θα ανεχθούμε την επαίσχυντη κατάχρηση εξουσίας, όπως τώρα η ουσιαστική δικαστική δολοφονία του Ασάντζ; Για το έγκλημα της αποκάλυψης της αλήθειας, που ο κυρίαρχος του κόσμου επιθυμεί να καταπνίξει, όπως και ένα σωρό άλλα πράγματα;
– Γιατί σε κάθε κρίση εκείνο που υποχωρεί πρώτα είναι η δημοκρατία και γιατί έχουμε φτάσει στο σημείο όπου η ελευθερία και η ασφάλεια να θεωρούνται δίπολο και αντινομικές έννοιες; Πιστεύετε ότι αυτή η κατάσταση εξαίρεσης ήρθε για να μείνει και ότι οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την κρίση ως δικαιολογία για την είσοδο σε μια νέα εποχή, στην οποία πρέπει να μάθουμε να ζούμε με το φάντασμα της τάξης;
– Σε μια κρίση –έναν πόλεμο, μια επιδημία, ένα τσουνάμι κ.λπ.– οι άνθρωποι είναι εύλογα πρόθυμοι να θυσιάσουν προσωρινά ένα μέρος της ελευθερίας τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρίση. Μεταξύ όσων αποκτούν προσωρινά αυξημένες εξουσίες, ορισμένοι είναι βέβαιο ότι θα επιχειρήσουν να τις διαιωνίσουν. Συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας. Εάν ο λαός υποκύψει, θα το πετύχουν. Οφείλουμε να θυμόμαστε τα λόγια του Ντέιβιντ Χιουμ, στο εναρκτήριο απόσπασμα της πρώτης σύγχρονης πραγματείας περί πολιτικής επιστήμης: «Η δύναμη είναι πάντοτε στο μέρος των αρχομένων, οι άρχοντες δεν έχουν τίποτα για να τους στηρίζει παρά το δόγμα». Οι αρχόμενοι, οι πολίτες, δεν πρέπει να αποδεχθούν την παθητικότητα που υπαγορεύουν οι ισχυροί. Αν το κάνουν, η μοίρα τους θα είναι ζοφερή.
– Πιστεύετε πως η ανθρωπότητα έχει υπογράψει ένα φαουστικό συμβόλαιο και έφτασε η στιγμή να πληρώσει το τίμημα; Υπάρχουν ο τρόπος και ο χρόνος για να ακυρωθεί;
– Αυτή τη στιγμή πληρώνουμε τη λογική του καπιταλισμού και τα εγκλήματα της βάρβαρης νεοφιλελεύθερης εκδοχής του. Οσοι υποφέρουν εδώ και πολλά χρόνια, και ακόμη περισσότερο σήμερα, δεν υπέγραψαν ποτέ κανένα συμβόλαιο. Σε αυτή την περίπτωση, η αιτία των εγκλημάτων μπορεί να ξεριζωθεί και οι άνθρωποι να συμμετάσχουν στην προσπάθεια δημιουργίας ενός καλύτερου κόσμου.
Ωστόσο, οφείλουμε να θυμόμαστε ότι η πανδημία δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση τη σοβαρότερη κρίση που αντιμετωπίζουμε. Θα υπάρξει ανάκαμψη από την πανδημία, με τρομερό κόστος. Δεν θα υπάρξει ανάκαμψη από το λιώσιμο των πάγων και την υπερθέρμανση του πλανήτη, που μπορεί να καταστήσει κυριολεκτικά ακατοίκητο ένα μεγάλο μέρος του, ακόμη και πριν από το τέλος αυτού του αιώνα, με αδιανόητες συνέπειες. Οπως και στην περίπτωση της πανδημίας, βλέπουμε στην πράξη τη λογική του καπιταλισμού. Και σε αυτή την περίπτωση, η απειλή για την επιβίωση της ανθρωπότητας εντείνεται από τα κακοήθη στοιχεία που βρίσκονται στον πυρήνα της παγκόσμιας εξουσίας. Η κυβέρνηση Τραμπ είναι αφοσιωμένη με τέτοιο ζήλο σε όσους ψηφοφόρους της διαθέτουν τεράστιο πλούτο και επιχειρηματική εξουσία, ώστε μεγιστοποιεί τη χρήση ορυκτών καυσίμων και απορρυθμίζει το κανονιστικό πλαίσιο που παρέχει έστω λίγο χρόνο για την αναστροφή της πορείας και την αποτροπή της καταστροφής.
Και εδώ υπάρχουν ευκαιρίες, αν και όχι για πολύ. Εάν δεν τις εκμεταλλευθούμε, τα υπόλοιπα ερωτήματα καθίστανται ασήμαντα.
***
Bιβλία του στα ελληνικά
Από την ακραιφνώς γλωσσολογική μελέτη «Συντακτικές δομές», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νεφέλη το 1991, έως το τελευταίο, πολιτικό, έργο του Νόαμ Τσόμσκι που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, το «Ρέκβιεμ για το αμερικανικό όνειρο» (εκδ. Πατάκης, 2018), στην ελληνική αγορά τα βιβλία του διάσημου Αμερικανού διανοητή είναι πολλά, τόσο αυτά που υπογράφει μόνος όσο και τα συλλογικά έργα στα οποία συμμετέχει. Ο Τσόμσκι ευτύχησε να κυκλοφορήσει στα ελληνικά από πολλούς εκδοτικούς οίκους. Κάποια βιβλία του, μάλιστα, κυκλοφόρησαν από έναν εκδοτικό οίκο για να επανεκδοθούν από άλλο στη συνέχεια: π.χ., το «11/9», αρχικά από τις εκδόσεις Αγρα, το 2001, στη συνέχεια από τις εκδόσεις Πατάκη (2011). Από τον Πατάκη κυκλοφόρησε και το «Ποιος κυβερνά τον κόσμο;» το 2017. Μεταξύ των άλλων, ξεχωρίζουμε ακόμα: «Occupy» (Κέδρος, 2015), «Πώς λειτουργεί ο κόσμος» (Κέδρος, 2013), «Περί αναρχισμού» (Κέδρος, 2009), «Γλώσσα και νους» (Πολύτροπον, 2008), «Το μέλλον της διακυβέρνησης» (Αιώρα, 2007), «Δύο ώρες διαύγειας» (Λιβάνης, 2006), «Αμερικανική ισχύς και νέοι μανδαρίνοι» (Scripta, 2004), «Ηγεμονία ή επιβίωση» (Πατάκης, 2004), «Η αρχιτεκτονική της γλώσσας» (Καστανιώτης, 2003) κ.ά.
* Η συνέντευξη που παραχώρησε ο Νόαμ Τσόμσκι στη Λένα Ματσιώρη μεταφράστηκε από τον Αντώνη Καλοκύρη.
Πηγή: kathimerini
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου