Ματαρόα", 65 χρόνια μετά

"

   Ήταν νύχτα της 21ης προς την 22η Δεκεμβρίου του 1945, τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αρχές του Εμφυλίου, όταν περισσότεροι από 130 Έλληνες αναχώρησαν από τον Πειραιά ως επιβάτες του πλοίου "Mαταρόα" για την Ιταλία και από εκεί για το Παρίσι.

    Οι άνθρωποι αυτοί, στην πλειοψηφία τους υπότροφοι της γαλλικής κυβέρνησης, κάποιοι συνοδευόμενοι από τις οικογένειές τους, μπόρεσαν να βρουν άσυλο στη Γαλλία χάρη στη βοήθεια του τότε Διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου και φιλέλληνα, Οκτάβιου Μερλιέ.

    Ανάμεσά τους βρίσκονταν και μερικοί από τους σημαντικότερους έλληνες διανοούμενους και καλλιτέχνες, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Νικόλας Σβορώνος, η Νέλλη Ανδρικοπούλου, η Έλλη Αλεξίου, ο Μέμος Μακρής, ο Μάνος Ζαχαρίας, ο Κώστας Βαλσάμης, ο Κωνσταντίνος (Ντίκος) Βυζάντιος, ο Γιώργος Κανδύλης, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Αριστομένης Προβελέγγιος, ο Δημήτρης Χωραφάς, η Ελένη Σταθοπούλου και πολλοί άλλοι.

    Εξήντα πέντε χρόνια μετά τον απόπλου του "Ματαρόα", η Πρεσβεία της Γαλλίας και το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών τίμησαν την επέτειο αυτής της Οδύσσειας με μία εκδήλωση μνήμης, η οποία επιστεγάστηκε με τα αποκαλυπτήρια της τιμητικής πλάκας με τον κατάλογο των ονομάτων των ελλήνων υποτρόφων (της περίφημης "υποτροφιάδας"), υλικό που προήλθε από το αρχείο του "Πρακτορείου Τουρισμού και Ταξιδίων Ηermes".

    Με την ευκαιρία, ανακοινώθηκε και η δημιουργία της "Υποτροφίας Octave Merlier", που δίνεται σε έρευνα για τις ελληνογαλλικές σχέσεις. Φέτος, η υποτροφία, δόθηκε στον ιστορικό Νικόλα Μανιτάκη ως υποστήριξη για τη μετάφραση και τη δίγλωσση έκδοση του έργου του σχετικά με την ιστορία του Γαλλικού Ινστιτούτου (1907-1960), που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις του Μουσείου Μπενάκη.

    Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα της βιβλιοθήκης, που φέρει το όνομα του Οκτάβιου Μερλιέ, ο οποίος μαζί με τον υποδιευθυντή του Ινστιτούτου Ροζέ Μιλιέξ οργάνωσαν την όλη επιχείρηση της αποστολής των υποτρόφων στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Μεταξύ των παρευρισκόμενων ήταν μαθητές του γαλλικού λυκείου, νέοι άνθρωποι που ήρθαν να μάθουν για την όχι και τόσο γνωστή ιστορία των ελλήνων φοιτητών, οι οποίοι έφυγαν από μια βαριά τραυματισμένη Ελλάδα για να ζήσουν το όνειρο.

    Στο ακροατήριο όμως βρίσκονταν και κάποιοι από τους ήρωες της ιστορίας, οι οποίοι με την ευκαιρία της επετείου ξανάζησαν στιγμές από το οδοιπορικό που τους σημάδεψε: Η ζωγράφος Ελένη Σταθοπούλου, που φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών και συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι, ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας, πατέρας του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, ο φαρμακοβιομήχανος Μανώλης Νειάδας, καθώς και η γλύπτρια και συγγραφέας Νέλλη Ανδρικοπούλου, πρώτη σύζυγος του Νίκου Εγγονόπουλου, που περιέγραψε την εμπειρία της στο βιβλίο "Το Ταξίδι του Ματαρόα. 1945. Στον καθρέφτη της μνήμης" (Εστία 2007).

    Την επέτειο τίμησαν με την παρουσία τους επίσης, η Αντιπρόεδρος του Μουσείου Μπενάκη Ειρήνη Γερουλάνου, ο ακαδημαϊκός Κ. Δεσποτόπουλος, ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII Κώστας Βεργόπουλος, ο Πρόεδρος του Ελληνογαλλικού Συνδεσμού, καθ. Ευάγγελος Μουτσόπουλος, ο πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής Νίκος Καλογεράς, εκδότες όπως οι κυρίες Μάνια και Εύα Καραϊτίδη (ΕΣΤΙΑ), κ. Ιωάννα Χατζηνικολή (ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ) και κ. Βούλα Λούβρου (ΟΛΚΟΣ), συγγραφείς όπως ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Γιάννης Κιουρτσάκης, ο συλλέκτης Δημήτρης Τσίτουρας, η γλύπτρια Ναταλία Μελά, η εικαστικός και σύζυγος του Μέμου Μακρή, Ζίζη Μακρή, η γκαλερίστα Μαριλένα Λιακοπούλου αδελφή του Ντίκου Βυζάντιου, ο αρχιτέκτονας Παύλος Καλαντζόπουλος κ.α.

    Πρώτος ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο γάλλος πρέσβης Κριστόφ Φαρνό, ο οποίος έκανε λόγο για το ιστορικό αυτό γεγονός το οποίο, όπως είπε, δεν είναι ευρύτατα γνωστό.

    «Το θέμα του πλοίου Ματαόρα είναι ουσιαστικό και συμβολίζει το ταξίδι της ανθρωπότητας, την κοινή εμπειρία", τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Φαρνό για να θυμηθεί τη ρήση "Ελλάδα-Γαλλία Συμμαχία", που χαρακτηρίζει πάντα τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, καθώς και εκείνη του Μαλρό "Η παιδεία δεν κληρονομείται. Κατακτάται!".

    Από την πλευρά της η κ. Ανδρικοπούλου μίλησε με σεβασμό και αγάπη για τον Οκτάβιο Μερλιέ "τον μεγαλύτερο ευεργέτη που γνώρισε", καθώς και τη σύζυγό του Μέλπω Λογοθέτη, ενώ περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο τις εμπειρίες των πρώτων ημερών, από τη στιγμή της αναχώρησης μέχρι τη μετάβαση στο Παρίσι.

    Μεταφέροντας το άγριο κλίμα της εποχής, όπου είχαν ήδη συμβεί τα Δεκεμβριανά, η γνωστή γλύπτρια και συγγραφέας κατέθεσε τη μαρτυρία της, μιλώντας για τη λαχτάρα των νέων τότε να δουν "έναν πίνακα του Ματίς, ένα γλυπτό του Μουρ", ενώ περιέγραψε με τον δικό της τρόπο σκηνές του ταξιδιού, όπως το πέταγμα των σωσίβιων στη θάλασσα για να εκδικηθούν τους υπερόπτες Άγγλους του πλοίου, την πανούκλα στον Τάραντα της Ιταλίας, την καραντίνα και υποχρεωτική νηστεία στην Ελβετία, αλλά και τους εξευτελιστικούς ψεκασμούς που τους επέβαλαν στη Βασιλεία από τον φόβο των ψειρών.

    Τέλος, ο Νίκος Μανιατάκης, αφού ευχαρίστησε το Ινστιτούτο για την τιμή να είναι ο πρώτος δικαιούχος της υποτροφίας "Octave Merlier", μίλησε για το ιστορικό γεγονός της μετάβασης των συνολικά 213 Ελλήνων στο Παρίσι (σημ. έφυγαν σε δύο δόσεις), την έντονη γαλλοφιλία της εποχής, αλλά και την επιθυμία των Ελλήνων να σπουδάσουν στη Γαλλία, η οποία είχε πλέον πάρει τα ηνία από τις κατεστραμμένες Γερμανία και Ιταλία. Επίσης, τόνισε τη μεγάλη σημασία και τη μοναδικότητα που είχε το γεγονός της απονομής, το 1945, τόσο μεγάλου αριθμού υποτροφιών σε Έλληνες, εκ μέρους της γαλλικής κυβέρνησης.

    Συγκινητική ήταν η αποκάλυψη της τιμητικής πλάκας με τα ονόματα των ελλήνων επιβατών, καθώς και η αναφορά του γάλλου πρέσβη στην ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί, που πέθανε πριν λίγες μέρες και στην μνήμη της οποίας τηρήθηκε ενός λεπτού σιγής.
http://www.ana-mpa.gr/anaweb/user/selectlang?lang=el&currpageurl=%2Fuser%2Fshowhomepage