Παραβλέποντας – για άλλη μια φορά - τις διεθνείς αντιδράσεις, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε και έλαβε από το κοινοβούλιο την έγκριση για αποστολή του στρατού στη Λιβύη. Το πότε ακριβώς και υπό ποιες συνθήκες θα αποσταλούν τουρκικά στρατεύματα στην Τρίπολη, αλλά και σε ποιο βαθμό θα εμπλακούν στις συγκρούσεις δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί. Το σίγουρο είναι πως και μόνο η απόφαση της Τουρκίας να «πατήσει» στην άλλη πλευρά της Μεσογείου, δημιουργεί νέα δεδομένα, οξύνοντας την ένταση στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και στη διεθνή γεωπολιτική «σκακιέρα».
Όσο για τις αντιδράσεις περί παρέμβαση ξένης δύναμης στη Λιβύη, αυτές είναι τουλάχιστον υποκριτικές. Στην πραγματικότητα η Τουρκία αποτελεί απλώς την τελευταία «παρέμβαση», καθώς στον πόλεμο της Λιβυής, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, εμπλέκονται ήδη πολλές χώρες, πρωτίστως αυτές που επικρίνουν την Άγκυρα. Και καθώς οι «παρεμβάσεις» πληθαίνουν η «βεντάλια» των ενδεχομένων ανοίγει. Οι εμπλεκόμενοι επανατοποθετούνται και οι κινήσεις τους προκαλούν ένα ντόμινο εξελίξεων. Γαλλία, Ιταλιά, ΗΠΑ, Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αλγερία, Ρωσία και Τουρκία είναι μεταξύ των εμπλεκόμενων.
Οι δύο τελευταίοι, Ρωσία και Τουρκία, είναι το τελευταίο διάστημα στενοί σύμμαχοι, ωστόσο στη Λιβύη υποστηρίζουν διαφορετικές πλευρές (Χαφτάρ και Σαράζ αντίστοιχα). Όμως η παρέμβαση της Τουρκίας ταυτόχρονα εξυπηρετεί και τον άξονα Βορρά – Νότου, που επιχειρούν να δημιουργήσουν για να ανακόψουν τον έτερο συμμαχικό άξονα ανατολής – δύσης (Ισραήλ, ΕΕ, ΗΠΑ), σε μια σύγκρουση ισχύος για την κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Εξάλλου, Μόσχα και Άγκυρα συνηθίζουν τους διπλωματικούς «ελιγμούς» αν πρόκειται για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, και μπορούν να καταλήγουν σε συμφωνίες «win – win», όπως αποδείχθηκε και στη Βόρεια Συρία.
Μια δεκαετία σε πόλεμο
Σχεδόν μια δεκαετία μετά την αιματηρή ανατροπή του καθεστώτος του Μουαμάρ Καντάφι (2011), με την παρέμβαση του διεθνούς συνασπισμού υπό το ΝΑΤΟ και κυρίως με «σφραγίδα» ευρωπαϊκών δυνάμεων (πρωτίστως της Γαλλίας και δευτερευόντως της Βρετανίας, η Λιβύη έχει βυθιστεί και πάλι στο χάος ενός πολέμου. Για την ακρίβεια ποτέ δεν βγήκε από αυτό.
Πρόκειται για μια χώρα που έχει κοινά θαλάσσια σύνορα με τρεις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ιταλία, Μάλτα και Ελλάδα). Αποτελεί το βασικότερο κόμβο διέλευσης μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών από την Αφρική προς την Ευρώπη. Όμως το βασικότερο είναι πως διαθέτει σημαντικότατους ενεργειακούς πόρους, κυρίως πετρέλαιο, που κατευθύνονται προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Το 97% των εξαγωγών της είναι το πετρέλαιο, ενώ διαθέτει 43,6 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου απόθεμα και παραγωγή 900.000 βαρελιών ημερησίως που μπορεί να αυξηθεί σε 1,4 εκ. αν σταματήσουν οι εχθροπραξίες. Οι πετρελαϊκοί γίγαντες Shell, και ExxonMobil επέστρεψαν στη χώρα, όπως και η BP, ενώ σε αυτήν δραστηριοποιούνται και η ιταλική ENI, αλλά και η γαλλική Total.
Η Λιβύη, αν και τεράστια σε έκταση είναι εξαιρετικά αραιοκατοικημένη, καθώς το μεγαλύτερο μέρος είναι έρημος. Κατοικείται μόλις από 6,5 εκατομμύρια ανθρώπους, στην πλειοψηφία τους αραβο-βερβερικής καταγωγής. Μια χώρα ουσιαστικά αποτελούμενη από 140 διαφορετικές φυλές εξαραβισμένων Βερβέρων, που δεν έχουν πάντα και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους, αν και υπό τον Καντάφι είχε βρεθεί μια ισορροπία. Υπάρχει επίσης στη Λιβύη και μια μικρή τουρκο-αραβική μειονότητα -κατάλοιπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- της τάξεως του 5%, που κατοικεί κυρίως στην περιοχή της Βεγγάζης, και την οποία έχει προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί κατά καιρούς η Άγκυρα.
Τι συμβαίνει σήμερα στη Λιβύη
Μετά την ανατροπή του Καντάφι η Λιβύη δεν λειτούργησε ποτέ ως ενιαίο κράτος. Τον έλεγχο ανέλαβαν τοπικοί άρχοντες και ένοπλες ομάδες, οι οποίοι σταδιακά βρέθηκαν σε δύο βασικά στρατόπεδα, χωρίζοντας αρχικά τη Λιβύη στη μέση (Ανατολή και Δύση) προσπαθώντας να αναλάβουν την εξουσία. Από τη μία είναι ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, ηγέτης της ανατολικής Λιβύης, που έχει τη στήριξη ισχυρών ξένων δυνάμεων, όπως η Ρωσία, η Γαλλία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και ισχυροποιείται διαρκώς κερδίζοντας και νέους υποστηρικτές ή τουλάχιστον την ανοχή τους.
Οι δυνάμεις του, που έχουν πλέον καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Λιβύης, έχουν εξαπολύσει μια σφοδρή επίθεση για την κατάληψη της Τρίπολης, της πρωτεύουσας της χώρας και έδρας της αποκαλούμενης κυβέρνησης «εθνικής ενότητας» υπό τον πρωθυπουργό Φαγέζ Αλ Σαράζ. Η εν λόγω κυβέρνηση, την οποία επιθυμεί να στηρίξει και στρατιωτικά ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Δυτικής Λιβύης και έχει αναγνωριστεί ως η νόμιμη κυβέρνηση από τη διεθνή κοινότητα. Ωστόσο σταδιακά, σε αντίθεση με τον Χαφτάρ, φαίνεται πως αποδυναμώνεται, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, αν και έχει αντέξει στην επίθεση του Χαφτάρ. Οι όποιες επαφές μεταξύ των δύο πλευρών κατέληξαν οριστικά σε αδιέξοδο το 2018.
Έκτοτε μαίνονται οι σφοδρές συγκρούσεις και η τελική έκβαση του πολέμου παραμένει σε αυτή τη φάση αμφίβολη. Το πρώτο σενάριο είναι οι δυνάμεις του Χαλίφα Χαφτάρ, ενισχυμένες από νέους συμμάχους, να πετύχουν μια γρήγορη νίκη και να καταλάβουν την Τρίπολη, καταλύοντας την κυβέρνηση Σάραζ, και εγκαθιδρύοντας μια νέα κυβέρνηση «εθνικής σωτηρίας», που θα έχει υπό τον έλεγχο της όλη τη χώρα και θα επιδιώξει τη διεθνή αναγνώριση και την εύνοια της Δύσης.
Το δεύτερο σενάριο είναι να σταματήσει η προώθηση στην Τρίπολη, να αναχαιτιστεί η επίθεση του Χαφτάρ, οι κυβερνητικές δυνάμεις να ανασυγκροτηθούν διατηρώντας τις στρατηγικές τους θέσεις και, με τη βοήθεια των συμμάχων τους, να περάσουν στην αντεπίθεση. Το τρίτο σενάριο είναι η επίθεση των δυνάμεων του Χαφτάρ στην Τρίπολη να παραταθεί για καιρό και να εξελιχθεί σε παρατεταμένη πολιορκία, όπως εκείνη στη Βεγγάζη που κράτησε τρία χρόνια, προκαλώντας μεγάλες απώλειες, δυσαρέσκεια στο λιβυκό λαό και πλήττοντας την εικόνα του «εθνικού σωτήρα» την οποία και προωθεί για τον εαυτό του ο Χαφτάρ.
Ποιος είναι ο Χαφτάρ
Ο Χάφταρ αποτελεί «μαύρο πρόβατο» για τους ισλαμιστές της Λιβύης. Οι ισλαμιστικές ομάδες στη Βεγγάζη, την «πρωτεύουσα» της Ανατολικής Λιβύης, υπήρξαν άλλωστε ο πρώτος του στόχος. Γύρω του συγκεντρώθηκαν ωστόσο πολλοί αξιωματικοί και εντάχθηκαν στην παραστρατιωτική του δύναμη, με την ονομασία «Λιβυκός Εθνικός Στρατός» (ΛΕΣ), η οποία έχει σημειώσει μεγάλες νίκες. Στη Βεγγάζη ο Χάφταρ αποτελεί έναν ήρωα, καθώς πρωταγωνίστησε στην εξέγερση εναντίον του Καντάφι. Ωστόσο, τέσσερις δεκαετίες νωρίτερα αυτός ο στρατιώτης, που είχε εκπαιδευτεί στην πρώην Σοβιετική Ένωση, συμμετείχε στο πραξικόπημα του 1969 που ανέτρεψε τη μοναρχία του Σενούσι και οδήγησε στην εξουσία τον Καντάφι. Συμμετείχε ακόμη στον πόλεμο μεταξύ Λιβύης και Τσαντ (1978-1987) ως επικεφαλής μιας μονάδας του στρατού, όμως αιχμαλωτίστηκε στην Ουάντι Ντουμ στα σύνορα με το Τσαντ. Τότε ο Καντάφι τον αποκήρυξε ισχυριζόμενος ότι ο στρατηγός δεν ανήκει στον στρατό του.
Τελικά οι Αμερικανοί τον απελευθέρωσαν σε μια επιχείρηση, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί μυστήριο ακόμη και σήμερα, και του προσέφεραν πολιτικό άσυλο στις ΗΠΑ. Εκεί εντάσσεται στο κίνημα της λιβυκής αντιπολίτευσης κατά του Καντάφι και σύμφωνα με κάποιες αναφορές έλαβε εκπαίδευση και από τη CIA. Τελικά ο Χαφτάρ, αφού έλαβε και την αμερικανική υπηκοότητα, επέστρεψε στη Λιβύη μετά από 20 χρόνια, τον Μάρτιο του 2011 και λίγο μετά την πτώση του Καντάφι 150 αξιωματικοί του στρατού τον κήρυξαν επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, ένας τίτλος που δεν επισημοποιήθηκε ποτέ. Όπως και ο ρόλος του ως «εθνικός σωτήρας», με τους αντιπάλους του να υπενθυμίζουν διαρκώς τη στενή σχέση του με τις ΗΠΑ. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως ο Ντόναλντ Τραμπ αν και έχει αποδεχθεί πολλές από τις επιθετικές κινήσεις του Ερντογάν, έχοντας αναπτύξει μια ιδιαίτερη επαφή, στην περίπτωση της Λιβύης εξέφρασε την αντίθεση του για την τουρκική παρέμβαση και μάλιστα κατ’ ιδίαν.
Ο Χάφταρ, σε μεγάλο βαθμό, οφείλει τις στρατιωτικές του επιτυχίες στη στήριξη ξένων κρατών, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος και η Γαλλία και για αυτό κατηγορείται από τους αντιπάλους του ως «δάκτυλος των ξένων» στη Λιβύη. Ο ίδιος έχει οικοδομήσει το ηγετικό προφίλ του στο εξωτερικό χάρη στην «αντιτρομοκρατική του δράση», καθώς όπως προαναφέρθηκε κυνήγησε τις ισλαμιστικές οργανώσεις στην ανατολική Λιβύη, κίνηση που ικανοποίησε τόσο τους Αμερικανούς όσο και τους Ευρωπαίους, αλλά και τους Ρώσους και τους Αιγύπτιους, που είναι και η περιφερειακή δύναμη στην περιοχή. Με τη στρατιωτική ηγεσία της Αιγύπτου, τον Αλ Σίσι, ο Χαφτάρ έχει αναπτύξει εξαιρετικές σχέσεις σε αντίθεση με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που έχει υποστηρίξει εξ αρχής τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στις αραβόφωνες βορειοαφρικανικές χώρες. Κυρίως όμως, ο λόγος για τον οποίο ο Χαφτάρ έχει ισχυροποιηθεί σημαντικά δεν είναι η «συμβολή» του στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», αλλά το γεγονός πως κατάφερε να καταλάβει τις σημαντικότερες πετρελαιοπηγές, τις οποίες και εξακολουθεί να ελέγχει.
Από την άλλη, οι δυνάμεις υπό τον Σαράζ μέχρι σήμερα αντιστέκονται σθεναρά. Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση, τυπικά ελέγχει ακόμη την Τρίπολη, αλλά στην ουσία είναι όμηρος παραστρατιωτικών ομάδων που έχουν η κάθε μία τα δικά τους συμφέροντα και δεν θεωρούνται αξιόπιστες. Η συμμετοχή του Τουρκικού στρατού ενδεχομένως να αλλάξει σε ένα βαθμό τα δεδομένα, όμως το κλειδί της πιθανής αποτυχίας του Χαφτάρ βρίσκεται στις ίδιες δυνάμεις που κρατούν όμηρο τον Σαράζ.
Ο Χαφτάρ μπορεί να έχει σημαντικούς ξένους υποστηρικτές, οι οποίοι όμως είτε αγνοούν, είτε αδιαφορούν για την εξαιρετικά σύνθετη κοινωνική δομή της Λιβύης ευελπιστώντας πως θα μπορέσουν να διαφυλάξουν τα πετρελαϊκά τους συμφέροντα ακόμη κι αν στη χώρα επικρατεί χάος, καθώς η «μηχανή» του «μαύρου χρυσού» μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα. Κι αυτό γιατί, όπως υπογραμμίζουν αναλυτές, ο Χαφτάρ δύσκολα θα καταφέρει να κερδίσει την υποστήριξη ισχυρών φυλών, όπως οι Τούμπου και οι Τουαρέγκ, που ελέγχουν τη νότια Λιβύη, αλλά και των τοπικών αρχόντων που κυριαρχούν στα βορειοδυτικά.
Η υποκριτική στάση της Γαλλίας
Τα πετρέλαιο αποτελεί και τη βάση των συμμαχιών. Είναι ενδεικτικό πως ο Χαφτάρ έχει σημαντική στήριξη από τη Γαλλία, αλλά όχι σε αυτήν τη φάση από την Ιταλία. Ποιος είναι ο λόγος; Επι της ουσίας οι σχέσεις διαμορφώθηκαν από τον ίδιο τον Χαφτάρ, ο οποίος επέλεξε να βάλει στο περιθώριο την ιταλική ΕΝΙ και να προχωρήσει σε συμφωνίες για τα πετρέλαια με τη γαλλική Total.
Η στάση της Γαλλίας στην περίπτωση της Λιβύης χαρακτηρίζεται από υποκρισία. Μόνο προσχηματική μπορεί να χαρακτηριστεί η υποστήριξή της στον Χαφτάρ λόγω του πολέμου κατά των τζιχαντιστών στη ζώνη Σαχάρα – Σαχέλ. Το Παρίσι έχει παίξει σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις στη Λιβύη. Ήταν η δύναμη που επί της ουσίας ενορχήστρωσε την παρέμβαση του ΝΑΤΟ, που οδήγησε στην ανατροπή του Καντάφι. Σήμερα εξαπολύει σφοδρή επίθεση κατά της Τουρκίας, καταγγέλλοντας την παρέμβασή της και δηλώνοντας επίσημα κατά των εχθροπραξιών. Ισχυρίζεται πως στηρίζει την ειρηνευτική διαδικασία με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ, όμως έχει συμβάλει ενεργά – τουλάχιστον από το 2015 – στην ενίσχυση του Χαφτάρ ευελπιστώντας πως με την επικράτησή του θα μπορούσε να επιβάλει τους δικούς της όρους στην αχανή, ακυβέρνητη, αλλά σημαντική πετρελαιοπαραγωγό χώρα της Βόρειας Αφρικής.
Δημοσίως δεν έχει παραδεχτεί ποτέ την παροχή στρατιωτικού εξοπλισμού αλλά και τεχνογνωσίας στον Χαφτάρ. Ήρθε όμως η πτώση ενός γαλλικού ελικοπτέρου στη Λιβύη το 2016, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο τριών στρατιωτών, για να αποδείξει πως οι μυστικές επιχειρήσεις υπό την επίβλεψη του Παρισιού δεν σταμάτησαν ποτέ. Άλλωστε ο ίδιος ο Χαφτάρ προβάλει με κάθε ευκαιρία τον γαλλικής τεχνολογίας σύγχρονο στρατιωτικό εξοπλισμό του, τον οποίο προμηθεύτηκε παρά το διεθνές εμπάργκο που έχει επιβληθεί.
Επιπλέον παρασκηνιακά η Γαλλία ήρθε σε αντιπαράθεση και με την Ιταλία, που είδε τα δικά της συμφέροντα να πλήττονται. Η Ρώμη αποτελεί βασικό παίκτη στον πετρελαϊκό χάρτη της Λιβύης, αλλά και βασική χώρα υποδοχής των προσφύγων, που έχουν προκύψει μετά τις γαλλικές επιδρομές του 2011 και την ανατροπή του Καντάφι, οι οποίες βύθισαν τη χώρα στο χάος. Ο Εμανουέλ Μακρόν, θέλοντας να ενισχύσει το προφίλ του, είχε επιχειρήσει αμέσως μετά την εκλογή του να καλέσει τα δύο στρατόπεδα ώστε να επιτύχει μια συμφωνία για την κατανομή της ισχύος στη Λιβύη. Ωστόσο οι προσπάθειές του απέτυχαν. Είχε πειστεί αρχικά από τους συμβούλους του πως η Λιβύη θα ήταν μια «εύκολη υπόθεση». Διαψεύστηκε παταγωδώς. Το Παρίσι, όπως και ο ίδιος ο Χαφτάρ με την ανοχή της Δύσης και έχοντας την υποστήριξη ισχυρών δυνάμεων, «πίστευε πως θα κάνει περίπατο στην Τρίπολη, αλλά δε φαίνεται να τα καταφέρνει» επισημαίνουν αναλυτές. «Έχει αντιμετωπίσει πολύ σκληρή αντίσταση. Ο στρατός δεν είναι στο πλευρό του, ενώ χιλιάδες έχουν ξεριζωθεί. Δυστυχώς, η Λιβύη κινδυνεύει να εξελιχθεί σε ένα παρατεταμένο πεδίο μάχης», υπογραμμίζουν.
Τα θύματα
Οι νεκροί και από τις δύο πλευρές αυξάνονται καθημερινά και μετριούνται πλέον σε χιλιάδες. Πάνω από 100.000 Λίβυοι άμαχοι έχουν εκτοπιστεί από τις κατοικίες τους στην Τρίπολη, ενώ, σύμφωνα με πληροφορίες δεκάδες χιλιάδες είναι και οι πρόσφυγες που είναι έτοιμοι να σαλπάρουν προς την Ευρώπη, αν συνεχιστούν οι εχθροπραξίες. Οι πρόσφυγες, που καταφτάνουν στις ακτές της Λιβύης από κάθε χώρα της Αφρικής, μιλούν για μια «κόλαση επί γης». «Αν πεθάνω τώρα, δεν θα το έχω μετανιώσει. Κατάφερα να δραπετεύσω από τη Λιβύη. Ήταν κόλαση. Τίποτα λιγότερο από κόλαση. Αν έρθουν τώρα οι Λίβυοι λιμενικοί, θα χτυπήσω το κεφάλι μου σε αυτόν τον τοίχο, θα σκίσω τον λαιμό μου και θα πηδήξω πίσω στη θάλασσα. Αυτό θα ήταν πολύ καλύτερο από το να επιστρέψω στη Λιβύη», ανέφερε ένας από τους πρόσφυγες που αναζητούσε τρόπο να διασχίσει τη Μεσόγειο. Οι μαρτυρίες, οι φωτογραφίες και τα βίντεο που έρχονται στη δημοσιότητα επιβεβαιώνουν την φρίκη της Λιβύης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου